Każdemu podatnikowi prowadzącemu działalność gospodarczą, i to zarówno przedsiębiorcy, jak i na przykład spółce z o.o., zdarzyć się może trudniejszy okres w działalności skutkujący – z różnych przyczyn - utratą płynności finansowej, a tym samym zaprzestaniem terminowego regulowania zobowiązań podatkowych.

     W takiej sytuacji urząd skarbowy będący jednocześnie wierzycielem tych zobowiązań wszczyna postępowanie egzekucyjne celem ich przymusowego ściągnięcia. Egzekucja odbywa się na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2018r., poz. 1314 ze zmianami). Oczywistym jest też to, że organ egzekucyjny będzie chciał jak najszybciej oraz jak najniższym kosztem wyegzekwować zaległości od dłużnika. Trzeba przy tym pamiętać, że każdy skutecznie zastosowany środek egzekucyjny przerywa bieg terminu przedawnienia zaległości podatkowych.

        Jak pokazuje praktyka, najczęściej w toku egzekucji administracyjnej pracownicy urzędu skarbowego dokonują zajęcia:

     

     W niniejszym artykule zajmiemy się właśnie tymi dwoma najpopularniejszymi środkami egzekucyjnymi. Dlaczego właśnie one mają największe „powodzenie”? Bo oprócz tego, że są najprostsze do wykonania i nie generują wysokich kosztów dla urzędu skarbowego, są jednocześnie najskuteczniejsze. 

         Po pierwsze, organ podatkowy posiada wiedzę o wszystkich firmowych rachunkach bankowych podatnika (i o prywatnych, jeżeli zostały zgłoszone przez podatnika), a samo zajęcie polega jedynie na przesłaniu do właściwych banków zawiadomienia o zajęciu wierzytelności. Zajęcie dotyczy wszystkich rachunków bankowych w danym banku, także tych których podatnik jest współwłaścicielem z innymi osobami (na przykład z małżonkiem). Bank po otrzymaniu takiego zawiadomienia przekazuje - po upływie 7 dni - środki pieniężne znajdujące się na rachunkach bankowych dłużnika na rachunek bankowy organu egzekucyjnego. Dotyczy to także środków pieniężnych, które wpłyną na rachunki bankowe przedsiębiorcy już po otrzymaniu przez bank takiego zawiadomienia. W wyniku takiego działania podatnik ma zablokowany rachunek bankowy i nie może z niego korzystać. Wyjątkiem jest tu obowiązek banku (niewymagający zgody organu egzekucyjnego) do zwolnienia środków na bieżące wynagrodzenia za pracę oraz podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie społeczne należne od tych wynagrodzeń, a także na alimenty i renty o charakterze alimentacyjnym zasądzone tytułem odszkodowania. Bank dokonuje takiego zwolnienia na podstawie przedłożonych dokumentów, np. odpisu listy płac.

      Po drugie, organ egzekucyjny zna kontrahentów przedsiębiorcy z przesyłanych co miesiąc przez podatników podatku VAT plików JPK_VAT, które są de facto odzwierciedleniem danych zawartych w rejestrach sprzedaży i zakupu. Mając takie dane można ustalić listę kontrahentów, na rzecz których podatnik już wystawił, bądź dopiero wystawi faktury (zazwyczaj stali, comiesięczni kontrahenci), a zatem z tego tytułu są lub powstaną wierzytelności, które można zająć. I znów po otrzymaniu zawiadomienia z urzędu skarbowego, kontrahent podatnika jest zobowiązany przekazywać na rachunek bankowy organu egzekucyjnego wszelkie obecne oraz przyszłe środki pieniężne, które są należne podatnikowi. Tu trzeba pamiętać, że pominięcie przez kontrahenta organu egzekucyjnego i przekazanie należności bezpośrednio na rachunek bankowy podatnika (czy też bezpośrednio gotówką) skutkować będzie odpowiedzialnością tego kontrahenta wobec tego organu do wysokości nieprzekazanej kwoty. Co więcej, organ egzekucyjny jest uprawniony do kontroli u kontrahenta prawidłowości realizacji zastosowanego środka egzekucyjnego.

     Zajęcie wszystkich rachunków bankowych skutkuje brakiem dostępu do środków pieniężnych chyba, że podatnik otrzymuje także należności gotówką, co jednak nie zawsze jest możliwe, z uwagi na ograniczenie w ujmowaniu w kosztach podatkowych płatności gotówkowych powyżej 15.000 zł. To z kolei faktycznie uniemożliwia regulowanie zobowiązań wobec kontrahentów z tytułu wydatków na materiały, towary oraz usługi niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej. W konsekwencji efektem tego może być zaprzestanie realizowania zleceń i likwidacja firmy, a także zagrożenie egzystencji rodziny dłużnika. Podobny skutek może wywołać zajęcie wierzytelności u jedynego kontrahenta lub u kilku większych kontrahentów podatnika, przy czym tutaj ograniczenie odnosi się także do realizowania zobowiązań z tytułu wynagrodzeń, podatku dochodowego oraz ZUS.

       Zatem czy podatnik może coś w tej sytuacji zrobić, skoro wierzytelności te zostały już przez urząd skarbowy zajęte?

    Odpowiedzi należy szukać w przepisie art. 13 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zgodnie z którym na wniosek podatnika i ze względu na jego ważny interes organ egzekucyjny może zwolnić - na czas oznaczony lub nieoznaczony - z egzekucji w całości lub części określone składniki majątkowe zobowiązanego. Istnieje zatem możliwość, aby organ egzekucyjny na wniosek posiadającego zaległości podatnika zwolnił między innymi zajęty rachunek bankowy lub wierzytelność u kontrahenta, a nawet uchylił oba zajęcia. Jak należy rozumieć ważny interes podatnika, którego wystąpienie warunkuje zastosowanie powyższego przepisu? Może to być na przykład niezależna od podatnika przyczyna powstania zaległości podatkowej, dotychczasowa „historia” regulowania zobowiązań podatkowych, a na pewno bieżąca sytuacja finansowa i majątkowa podatnika i jego rodziny, w powiązaniu oczywiście ze skutkiem jaki wywoła zajęcie tych wierzytelności. W tym miejscu wskazać trzeba na przepis art. 7 § 2 przedmiotowej ustawy z którego wynika, iż organ egzekucyjny spośród kilku środków prowadzących bezpośrednio do wykonania obowiązku musi stosować środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego. Organ egzekucyjny ocenia więc „uciążliwość” zastosowanego środka egzekucyjnego oraz wagę interesu strony w zwolnieniu spod egzekucji wierzytelności przez pryzmat charakteru postępowania egzekucyjnego, którego celem jest doprowadzenie do przymusowego wykonania zaległego zobowiązania podatkowego. Nie ma zatem co liczyć na to, że zwolnione zostaną w całości wszystkie rachunki bankowe, czy też wierzytelności u wszystkich kontrahentów, albowiem zakres zwolnienia nie może być sprzeczny z samym celem egzekucji. Jeżeli organ zdecyduje się na zwolnienie zajęcia wierzytelności, może dokonać tego również w części (na przykład w 40%), a zatem w podstawowym jedynie zakresie umożliwiającym kontynuowanie działalności gospodarczej, z której to zazwyczaj przychód stanowi główne źródło zaspokojenia zaległości podatkowych. Zwolnienie zajęcia w części – opierając się na powyższym przykładzie - polega na tym, że kontrahent będzie przekazywał na rzecz organu egzekucyjnego 60% wierzytelności, a na rzecz podatnika jedynie 40%. Natomiast bank będzie udostępniał podatnikowi wyłącznie 40% środków znajdujących się na rachunku bankowym i oprócz tego zwalniać będzie - na podstawie każdorazowo przedkładanych dokumentów - środki pieniężne na wskazane powyżej cele, które musi zwolnić z mocy samego prawa. Jednocześnie zwolnienie z zajęcia nie musi być ustanowione na czas nieokreślony co oznacza, że organ egzekucyjny może podjąć decyzję o zwolnieniu wierzytelności z zajęcia do określonego dnia, dając tym samym podatnikowi możliwość „złapania oddechu” i kontynuowania działalności gospodarczej, choćby w ograniczonym zakresie.

       Jednocześnie może zdarzyć się sytuacja, w której organ egzekucyjny dokona zajęcia zarówno wierzytelności z rachunku bankowego, jak i u kontrahenta. Pamiętać wtedy trzeba, aby wystąpić z wnioskiem odnośnie obu zastosowanych środków egzekucyjnych, gdyż zwolnienie w części lub nawet w całości zajęcia wierzytelności wyłącznie u kontrahenta nie będzie skuteczne, gdyż kontrahent ten może przekazać środki finansowe na zajęty rachunek bankowy podatnika. Natomiast samo odblokowanie zajętego rachunku bankowego nie ma sensu w sytuacji, gdy nie zostaną zwolnione wierzytelności u kontrahenta, które miały wpłynąć właśnie na ten rachunek bankowy.

       Oczywiście, jak to bywa w przypadku przepisów podatkowych, w sytuacji wystąpienia ważnego interesu podatnika, organ egzekucyjny jedynie może, czyli wcale nie musi, zwolnić spod egzekucji określone składniki majątkowe zobowiązanego. Zależy to wyłącznie od uznania tego organu. Warto jednak złożyć taki wniosek, ponieważ pracownicy organów egzekucyjnych zdają sobie sprawę, że likwidacja firmy mającej przejściowe problemy finansowe może w ogóle uniemożliwić wyegzekwowanie zaległości podatkowych. A na ewentualne postanowienie odmawiające zwolnienia wierzytelności spod egzekucji lub nieuwzględniające w całości wniosku zawsze można złożyć zażalenie do organu II instancji, tj. Dyrektora Izby Administracji Skarbowej.

 

 

 

Autor: Dariusz Kujawski, doradca podatkowy (nr wpisu 13010)

Wiceprezes Zarządu Kancelarii Podatkowo-Księgowej Taxologika